Czynniki psychologiczne wpływające na rozwój dziecka – aktywność własna.

Aktywność własna wg A. Matczak, jest rezultatem, skutkiem rozwoju poprzez czynniki biologiczne, oddziaływanie środowiska oraz wychowanie (A. Matczak, 2003). Aktywność to czynność. Czynność to proces ukierunkowany na osiągnięcie celu, o strukturze kształtującej się w zależności od okoliczności, w taki sposób, aby możliwość osiągnięcia celu została utrzymana. Rozwój umożliwia aktywność, a aktywność stymuluje rozwój. Wpływać na rozwój to wpływać na aktywność. Aktywność u dzieci należy pobudzać, stymulować, zachęcać i ukierunkowywać. Poziom trudności również wpływa na rozwój aktywności z tym, że musi ona być możliwa do wykonania, uwzględniająca indywidualne tempo i rytm rozwoju dziecka. Wg. L. S. Wygotskiego rosnący poziom trudności dotyczy sfery najbliższego rozwoju dziecka. Sfera najbliższego rozwoju to różnica między sprawnością osiąganą przez dziecko, przy całkowicie samodzielnej aktywności, a sprawnością uzyskiwaną przy pewnej sugestii czy podpowiedzi dorosłego ( M. Przetacznikowa, 1976). Na aktywność dzieci w wieku 5 – 7 lat wpływa się poprzez stawianie zadań, a dziecko samo rozstrzyga, jaki rodzaj aktywności (czynności) wybierze. Podstawową formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa. „Dla dziecka zabawa jest pracą, dobrem, obowiązkiem i ideałem życia. Jest to jedyna atmosfera, w której może ono psychicznie oddychać, a zatem działać” E. Claparede (J. Filip i T. Rams, 2000, s. 67).
Zabawa – w ujęciu psychologicznym – to dobrowolnie podejmowana czynność, wynikająca z zainteresowań i potrzeb, zmierzająca do określonego celu, której motywacją jest przyjemność związana z jej wykonywaniem. Powstało wiele teorii zabawy, które wskazywały na jej różne właściwości i źródła, zarówno biologiczne, jak i społeczne oraz różnie ujmowały jej funkcje i cele np:
· teoria H. Spencera, w której zabawa to potrzeba i możliwość wyładowania nadmiaru sił życiowych – energii nagromadzonych w dziecku.
· teoria S. Halla, który zabawę dziecka utożsamiał z działalnością zabawową dawnych pokoleń i którą traktował jako spadek po filogenezie człowieka. Zabawa w jego rozumieniu miała osłabić prainstynkt lub go zmodyfikować w celu przystosowania się do życia w warunkach współczesnych.
· teoria K. Grossa, w której zabawa to ćwiczenia przygotowujące dziecko do działalności w życiu dorosłym przez naśladowanie sposobów reagowania i przystosowania się, które prowadzi do przyswojenia zwyczajów starszego pokolenia.
· teoria H. Carra, w której zabawa to zaspakajanie potrzeby działania przez dziecko oraz ćwiczenie swoich funkcji życiowych. Również zabawa, wg. H. Carra, może być ucieczką dziecka w krainę wyobrażni, która ma rekompensować dziecku jego braki w świecie realnym. Zabawa może spełnianiać marzenia dziecka.
Zabawa wg W. Okonia to spontaniczna działalność dla przyjemności z udziałem wyobrażni. Działalność ta jest twórcza i prowadzi do nowego poznania rzeczywistości (W. Okoń, 1995). Poprzez zabawę dziecko spontanicznie, okazjonalnie, mimowolnie się uczy. Nie jest nastawione na bezpośrednie zdobywanie wiedzy, ale nastawione jest na działanie, bo tak chce, a nie dlatego, że musi. Zabawy mogą zawierać treści matematyczne i wpływać na kształtowanie kompetencji matematycznych dzieci. Odmianą zabawy są gry, które polegają na przestrzeganiu ustalonych zasad i reguł w toku gry, wymagają współdziałania oraz zawierają elementy współzawodnictwa. Wg W. Okonia gry są mniej twórcze oraz w mniejszym stopniu wpływają na fantazję dziecka (W. Okoń, 1995). Wg E. Gruszczyk – Kolczyńskiej gry mogą wpływać na twórczość i wyobrażnię dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy dziecko samo wymyśla i konstruuje grę oraz wymyśla do niej swoje własne reguły ( E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska, 1999).
Gry i zabawy kształcą aktywność fizyczną, emocjonalną, społeczną i intelektualną. Mogą ukierunkować ciekawość poznawczą oraz mogą uzewnętrznić ukryte zdolności dziecka. Zabawa jest środkiem do rozwoju umysłowego. Podczas zabawy występuje uczenie się przez poznawanie, przeżywanie i działanie, które to uczenie rozwija procesy umysłowe myślenia takie jak: synteza i analiza, rozumowanie, klasyfikowanie, uogólnianie, abstrahowanie. W zabawie występuje również aktywność percepcyjna czyli poznanie bezpośrednie, zmysłowe, aktywność asymilacyjna czyli przyswajanie i wspominana już aktywność twórcza związana z odkrywaniem. Sukcesy dzieci, związane z rozwojem umysłowym, zależą głównie od przestrzegania porządku rozwojowego oraz dostarczania jak najwięcej okazji do aktywności własnej dziecka czyli zabawy.
Na genotyp dziecka nie mamy wpływu, na rozwój aktywności mamy wpływ. Jednakże nie są to jedyne czynniki, które decydują o prawidłowym rozwoju intelektualnym dziecka. Równie ważnym czynnikiem rozwojowym dla dziecka jest wpływ środowiska.

Opracowała
Wiesława Rosińska

Literatura:
1. Filip, J., Rams T.2000, „Dziecko w świecie matematyki” Kraków, „IMPULS”.
2. Gruszczyk – Kolczyńska E, Zielińska E. 1999, „Dziecięca matematyka. Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych”, Warszawa, WSiP
3. Matczak. A. 2003. „Zarys psychologii rozwoju”, Warszawa, Żak Okoń W. 1995. „Zabawa, a rzeczywistość” Warszawa 1995, „Żak”
4. Przetacznikowa M. 1976. „ Wiek przedszkolny” [w:] Żebrowska M. (red.) „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, Warszawa, PWN