Uczucie zazdrości, zazwyczaj uważane za negatywne, występuje u każdego człowieka. Jednak szczególnie trudno sobie z nim poradzić rodzicom, kiedy zaobserwują je u swojego dziecka. Dorosły najczęściej potrafi rozpoznać, jakie trudne zachowania są wynikiem dziecięcej zazdrości, ale nie zawsze wie, jak im zaradzić.

Dziecięca zazdrość

Zazdrość w życiu dziecka pojawia się najczęściej po raz pierwszy, gdy na świat przychodzi młodsze rodzeństwo. Szczególnie widoczne staje się to wówczas, gdy różnica wieku między dziećmi jest duża (większa niż 4 lata). Wtedy nasze pierworodne, na którym do tej pory skupiała się cała uwaga dorosłych, zaczyna odczuwać frustrację związaną z koniecznością dzielenia się rodzicami i innymi bliskimi z nowym członkiem rodziny. Niemowlę zawsze bardzo absorbuje dorosłych, a to sprawia, że starsze dziecko czuje się odrzucone, niechciane i niepotrzebne. Zaczyna walczyć o „swoje terytorium” i swoje dotychczasowe prawo do skupiania uwagi dorosłych na sobie.
Każdy człowiek przychodzi na świat z pewnymi predyspozycjami i różnymi cechami charakteru, dlatego też dziecięca zazdrość o młodsze rodzeństwo może się objawiać na wiele sposobów. Niektóre dzieci staną się wycofane, zamknięte w sobie, małomówne, może się u nich pojawić moczenie nocne i nadmierna płaczliwość. Inne natomiast zaczną być wyraźnie agresywne – będą głośno krzyczeć, gdy niemowlak śpi, specjalnie rozrzucać zabawki, a nawet rzucać nimi w karmiącą piersią mamę i swoje młodsze rodzeństwo. Zdarza się również, że maluchy zaczynają werbalizować swoją zazdrość. Mówią, że nie lubią, nie kochają, a nawet nienawidzą swojego młodszego brata czy siostry. Stwierdzają, że nie jest im potrzebne rodzeństwo, i że teraz cały świat kręci się wokół dzidziusia, a ich już nikt nie dostrzega. Czują się odrzucone, rozgoryczone i zrozpaczone.
Szczególnie skomplikowana sytuacja występuje w rodzinach, gdzie starsze dziecko jest dziewczynką, a jako drugi rodzi się wyczekiwany przez wszystkich chłopiec. Wyrażany przez rodzinę entuzjazm, a szczególnie przez mamę i tatę, może być dla dziewczynki przyczyną powstania głębokiego urazu.
W chwili, gdy na świat przychodzi drugie lub kolejne dziecko, niezwykle ważna staje się postawa taty. To właśnie na barki ojca spada ważny obowiązek opieki nad starszymi dziećmi, kiedy mama karmi i pielęgnuje noworodka. Warto dołożyć wszelkich starań, aby u starszego rodzeństwa nie pojawiły się negatywne uczucia w stosunku do malucha. Tylko wtedy jest szansa na to, że stosunki między dziećmi będą przyjazne w przyszłości.

O co jeszcze dzieci bywają zazdrosne?

Dziecięca zazdrość pojawia się również w kontaktach rówieśniczych i to już w wieku przedszkolnym. Obiekty zazdrości w grupie koleżeńskiej zmieniają się wraz z wiekiem dzieci. Najczęściej jednak są to przedmioty. Dla przedszkolaka obiektem zazdrości może być zabawka – postać z popularnej bajki, samochodzik, który jest własnością kolegi lub ładniejsza czy bardziej kolorowa spódniczka koleżanki. W chwili, gdy dziecko idzie do szkoły, obiektem zazdrości może stać się lepszy rower, modniejsze ubrania, uzyskiwane w szkole oceny czy też przyjaźń konkretnej koleżanki czy kolegi.

Jak postępować z dzieckiem, które doświadcza zazdrości?

Dziecko doświadczające zazdrości, czy to o osoby czy o przedmioty, zazwyczaj odczuwa brak rodzicielskiej miłości i wsparcia w trudnych sytuacjach. Żyjemy w czasach ogromnego przyspieszenia tempa życia. Zapracowanym rodzicom o wiele łatwiej przychodzi wyrażanie uczuć do dziecka poprzez zakup droższej zabawki, lepszej gry komputerowej lub najnowszego smartfona, niż poprzez wspólną zabawę, czytanie czy zwykłą rozmowę. Ciężko im znaleźć czas i poświęcić uwagę tak, żeby dziecko mogło podzielić się z nimi nurtującymi je zmartwieniami i pragnieniami.
Obdarowywanie dzieci nie jest niczym złym, jeśli tylko jest jedną z wielu form wyrażania miłość i zainteresowania wobec dziecka. Dobrze jest przypomnieć sobie czasy, kiedy dorośli zakochali się w sobie. Wówczas byli w stanie rzucić wszystko, aby tylko swojej ukochanej/ukochanemu poświęcić jak najwięcej czasu, bliskości i obecności. Dlaczego zatem tak trudno rodzicom w podobny sposób wyrażać miłości do własnych dzieci? Warto się nad tym zastanowić, gdyż same słowa zapewniające o bezgranicznej miłości skierowane do dziecka nie wystarczą. Zupełnie inaczej dzieci przeżywają zazdrość, gdy za słowami rodziców idą czyny. Rodzicielska miłość i nierozłącznie z nią związane poczucie bezpieczeństwa, dają dziecku siłę do pokonywania trudności. To właśnie rodzicielskie wsparcie neutralizuje u dziecka ból odrzucenia i zdrady, gdy ulubiona koleżanka wybiera do wspólnej zabawy kogoś innego. Im więcej czasu i uwagi poświęcamy swoim dzieciom, tym większa szansa na to, że dziecko, które zmaga się z uczuciem zazdrości, któregoś dnia powie: Może nie mam wszystkich tych rzeczy, których pragnę, ale za to moi rodzice mnie kochają.

Rady dla rodziców:

• W spokojnej rozmowie zachęcaj swoje dziecko do głośnego nazywania przeżywanych uczuć
• Zachęcaj swoje starsze dziecko do pomocy przy młodszym rodzeństwie
• Pamiętaj, aby każdą pomoc zauważyć i pochwalić
• Powiedz dziecku, że bez jego pomocy przy maleństwie byłoby Ci bardzo trudno (daj mu odczuć, jak bardzo jest dla Ciebie ważna jego obecność)
• Tatusiu, znajdź czas dla starszego dziecka w chwili, gdy mama zajmuje się maleństwem
• Powstrzymaj się od ingerowania w każdą rozgrywkę towarzyską swojego dziecka
• Zadbaj o to, aby prezenty, które dajesz dziecku, nie były jedyną formą wyrażania uczuć
• Znajdź czas na rozmowę z dzieckiem i uważne wysłuchanie tego, co ma do powiedzenia

Małgorzata Anna Gruszka
Psycholog