W miarę rozwoju, dojrzewania dziecka zachowanie nie przebiega stabilnie – przejawia okresy regresji. Każdy nowy etap rozwoju ma swoje lepsze i gorsze strony, pojawiające się cyklicznie, z pewną regularnością. Wszystkie te zmiany podlegają określonym regułom i wzorcom. Okresy równowagi wewnętrznej przeplatają się z okresami nierównowagi, kiedy dziecko nie czuje się dobrze z samym sobą jak i ze światem zewnętrznym – wydaje się być skonfliktowane z innymi.

• „Okres równowagi – dziecko zadowolone, pewne siebie, łatwe we współżyciu
• „Okres nierównowagi – dziecko się miota, nie wie czego chce, pragnie zbyt wiele, trudne w wychowaniu

Bywa, że rodzice mają problemy wychowawcze ze swoim dzieckiem, a niektóre zachowania budzą wiele niepokoju. Jeżeli zachowanie dziecka zmienia się na „gorsze”, przyczyn nie należy szukać w jego otoczeniu czy trudnym charakterze, wtedy należy zdać sobie sprawę, że po okresie równowagi nadszedł okres nierównowagi. Należy przy tym pamiętać, że każde dziecko jest indywidualnością, a sposób, czas oraz intensywność, pojawienia się zachowań charakterystycznych dla danego etapu będzie zależał od dziecka, jego indywidualnej drogi rozwoju. Wiedza rodziców o tym, jakich problemów można się spodziewać w rozwoju swojego dziecka, nie zwalnia ich z obowiązku przeciwstawiania się niepożądanym zachowaniom. Wiedza ta ma pomóc w zwalczaniu, w sposób bardziej skuteczny takie zachowania.

Istotne zmiany zachowania mogące wystąpić w kolejnych etapach życia dziecka związane z wiekiem:

3 – lata

• „Dziecko zgodne, często używa słowa „tak”
• „Lubi dawać, nie tylko brać – dzieli się zabawkami
• „Jest nastawione na współpracę
• „Czyje się bezpiecznie zarówno z sobą jak i z innymi
• „Kończy się okres żądań
• „Znajduje przyjemność z zabaw, które wymyślają inni
• „Lubi zwierać znajomości
• „Chętnie ustąpi, by pozostać z kimś w dobrych stosunkach
• „Rozwój mowy – lepsza komunikacja – zadowolenie dziecka
• „Rozumie polecenia
• „Szuka nowych przygód
• „Okres wewnętrznej równowagi

3,5 roku

• „Przejście ze stanu równowagi do stanu nierównowagi
• „Niepewność
• „Zaburzenia koordynacji w różnych obszarach aktywności mogą objawiać się np.:
  – Koordynacja ruchowa – potykanie, przewracanie się, lęk wysokości
  – Mowa – może się jąkać
  – Zaburzenia słuchu i wzroku – zezowanie, skargi dziecka na złe widzenie i słyszenie
  – Rozładowanie emocji poprzez – mruganie powiekami, obgryzanie paznokci, dłubanie w nosie, tiki twarzy lub innych części ciała, masturbacja, ssanie palca
  – Brak poczucia bezpieczeństwa – płaczliwość, często pyta czy jest kochane, zazdrość o innych członków rodziny, chce by uwagę skupiać na nim
  – Emocjonalne skrajności
  – Żywa wyobrażnia, fantazja

Sugestia:

Jeżeli rodzice wiedzą, że niepewność, brak poczucia bezpieczeństwa, zła koordynacja mogą być przyczyną wejścia dziecka w okres rozwoju – nierównowagi, to wiedza o tym może pomóc w byciu bardziej cierpliwym, konsekwentnym. Okazujemy, przy tym, dziecku dużo miłości, ciepła i zrozumienia.

4 – lata

• „Dzieci „nie do opanowania” w każdym rodzaju aktywności:
  – Ruchowo – bardzo ruchliwe, biją, kopią, uciekają, niszczą przedmioty
  – Emocjonalnie – głośny, niemądry śmiech występuje na przemian z napadami złości
  – Mowa – stosuje wulgaryzmy
• „Przeciwstawia się poleceniom dorosłych
• „Przechwala się
• „Prowokuje
• „Bujna wyobrażnia – historie rażąco sprzeczne z faktami

Sugestia:

4 – latek musi mieć możliwość sprawdzenia się. Potrafi być zaskakująco odpowiedzialny, jeżeli pozwoli mu się na pewną ekspansję (zawsze pod kontrolą). W postępowaniu, wychowaniu należy być stanowczym.

4,5 roku

• „Zaczyna odchodzić od „nie do opanowania zachowań 4-latka”
• „Stara się rozdzielać rzeczywistość od swoich fantazji
• „Są bardzie konsekwentne w działaniu (robią coś z większym uporem i nie wymagają kontroli)
• „Lubią budować z klocków
• „Lubią dyskutować na podany przez dorosłego temat np. po przeczytaniu książki
• „Charakteryzują się bogatym zasobem wiadomości
• „Interesują się szczegółami, są bardzo ciekawe i dociekliwe
• „Potrafią panować nad sobą
• „Rozwijają swoje zdolności
• „Zwiększa się jakościowo sprawność manualna
• „Zaczynają interesować się literami i cyframi

Sugestia:

Wiek ten, z jego rosnącym panowaniem nad sobą i doskonaleniem umiejętności, jest okresem, w którym wiele dzieci nadrabia opóźnienia. Szczególnie dotyczy to chłopców, którzy mają opóźnienia motoryczne czy językowe. Etap ten, to też okres gwałtownego rozwoju intelektualnego. Staramy się dziecko wspierać w jego rozwoju – poświęcamy mu dużo czasu, dostarczamy wielu, ciekawych i rozwijających dziecko bodźców.

5 – lat

• „Okres równowagi – dobry wiek dla dziecka
• „Stabilność
• „Dziecko dobrze przystosowuje się nowych sytuacji
• „Można na nich polegać
• „Są pogodzone z sobą, spokojne, przyjacielskie, nie narzucają się innym
• „5 – latek lubi przebywać w otoczeniu domowym, rodzinnym. Matka staje się dla niego najważniejszą osobą. Lubi z nią przebywać, wykonuje jej polecenia.
• „Wykonuje tylko to, co uważa, że jest w stanie zrobić. Określa „siły na zamiary”

Sugestia:

Należy wykorzystać dobry okres na rozwój intelektualny, wzbogacając dziecko o nowe doświadczenia.

5,5 i 6 lat

• „Kończy się okres równowagi
• „Dziecko robi się hałaśliwe
• „Przysparza trudności wychowawczych
• „Gwałtowne emocje (od miłości do nienawiści)
• „Matka nie zajmuje już centralnego miejsca, to dziecko chce być „centrum świata”
• „Wini winą wszystkich, gdy coś złego zrobi, tylko nie siebie
• „Wiele wymagają od innych, a w swoich żądaniach są nieustępliwe
• „Reagują negatywnie na inne osoby
• „Na polecenia reagują odmownie lub z ociąganiem, gotowe są dyskutować nad wydanym poleceniem
• „Mogą być krnąbrne, niegrzeczne, impertynenckie
• „Trudno im się jest przyznać do popełnionego błędu
• „Nie zawsze mogą mówić prawdę
• „Mogą się zdarzyć drobne kradzieże
• „Nie lubią przegrywać

Ten wiek ma również dobre strony:

• „Dzieci potrafią zachwycić nas swoim wigorem, energią, gotowością poznawania nowych rzeczy
• „Wiek ekspansji i ochoty na nowe doświadczenia

Sugestia:

W tym trudnym okresie, kiedy można, powinno uciekać się do podstępów. Proście o pomoc w pracach domowych inne osoby – dzieci w tym wieku zachowują się najgorzej w stosunku do matek.

7 – lat

• „Zmiany w zachowaniu
• „Dziecko staje się bardziej skryte, spokojne (stroni od ludzi, woli być sam)
• „Są określane mianem dzieci markotnych, osowiałych i chimerycznych
• „Są zamiłowanymi telewidzami, a niekiedy czytelnikami
• „Dynamiczny rozwój intelektu
• „Lubi patrzeć, słuchać i pozostawać na uboczu
• „Ręce są bardzo ruchliwe – ciągle czegoś dotykają, badają wszystko z czym wejdą w kontakt, wolą ołówek niż kredkę
• „Dynamiczny rozwój intelektu
• „Ociąga się z reakcją na polecenia – nie słyszy lub zapomina
• „Zbyt wiele od siebie wymaga
• „Na krótki czas życie 7 – latka może nabrać czarnych barw – uważają, że ich nikt nie kocha i nie lubi
• „Ma dobre i złe dni (dni umysłowego pobudzenia i takie, w których wszystko zapomina)

Sugestia:

Rodzice siedmiolatka powinni być ostrożni: z jednej strony powinni z życzliwością wysłuchiwać rozlicznych skarg, z drugiej zaś strony – nie powinni tych skarg brać zbyt poważnie.

Opisane zachowania dzieci mogą, ale nie muszą występować u każdego dziecka jednakowo. Wiek dziecka przynosi zmiany zachowania na gorsze i na lepsze. Dlatego rodzice powinni dostrzegać te dobre strony, łagodząc jednocześnie skutki tych gorszych.

Na podstawie: Frances L. Ilg, Louise Bates Ames, Sidney M. Baker „Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.
Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy”
Gdańsk 2006 r. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Opracowała – Wiesława Rosińska